BOFZK HERBARYUMU TARİHÇESİ
Herbaryum, incelenmek üzere familya, cins ve türlere göre saklanan, kataloglanan ve düzenlenen kurutulmuş bitki örneklerinin koleksiyonudur.
Ülkelerin en önemli doğal kaynaklarından birisi olan bitkiler, biyolojik bilimlerden mühendislik bilimlerine kadar birçok farklı disiplinin araştırma konusunu oluşturmaktadır. 11707 bitki taksonu ve %31,12 endemizm oranı ile neredeyse tüm Avrupa'dan daha fazla bitki türüne sahip olan Türkiye, biyolojik çeşitlilik açısından, dünyanın önemli ülkeleri arasında sayılmaktadır (Avcı 2005, Ekim 2014). Türkiye aynı zamanda birçok türün gen merkezidir. Anadolu yarımadasının üç farklı flora alanının (Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan) kesişim noktasında bulunması, çok farklı makro ve mikro iklim tiplerine sahip olması, anakaya ve toprak çeşitliliği ile jeomorfolojik yapıdaki çeşitlilik Türkiye'nin bitki tür çeşitliliği endemizm açısından zengin olmasını doğuran önemli etkenlerdir (Avcı 2014, Avcı ve Avcı 2014, Ketenoğlu ve ark. 2014, Kurt 2014).1800'lü yıllardan günümüze Türkiye Florası ile ilgili yabancı ve yerli birçok bilim insanı çalışma yapmıştır (Baytop 2004). Davis ve Huber-Morath gibi birçok yabancı bitki bilimci Anadolu florasındaki türlerin teşhis ve tanımına emek vermiş ve yeni bitki türleri tanımlamıştır. 1965-1985 yılları arasında P.H. Davis’in editörlüğünde 9 cilt halinde yazılan, çok sayıda bitki bilimcinin katkı sağladığı “Flora of Turkey and the East Aegean Islands” adlı eserin (Davis 1965-1985) 10. cildi 1988’de yayınlanmıştır. Sonraki yıllarda Türkiyeli bitki bilimciler tarafından 11. cilt ek olarak yayınlanmıştır. Böylece Türkiye florası 11 ciltlik bir eser olarak bilim dünyasına kazandırılmıştır. Günümüzde devam etmekte olan flora çalışmaları ile her geçen gün Türkiye florasına yeni türler eklenmektedir. Ülke, bölge, il, yöre, dağ gibi geniş veya dar alanlarda florada yer alan türlerin belirlenmesi, tanım ve teşhisi, yeni türlerin ortaya çıkarılması süreçlerinde araziden bitki toplama taksonomik çalışmaların ilk basamağını oluşturmaktadır. Belirli kurallara göre toplanıp kurutulmuş, kartonlara yapıştırılıp etikenlenmiş ve belirli sınıflandırma sistemlerine göre düzenlenmiş bitki örnekleri herbaryum adı verilen kurutulmuş bitki müzelerinde muhafaza edilmektedir (Yaltırık ve Efe 1989, Uma ve Düzenli 2012). Zamanı ve mekanı bir araya getiren kurutulmuş bitki örneklerinin sistematik bir düzende saklandığı bilimsel kolleksiyonlar olarak herbaryumlar birçok bilim dalı için araştırma merkezi konumundadır.
2016 yılı vejetasyon döneminde başlayan çalışmalar ile Bartın Üniversitesi Ağdacı Kampüs alanında bulunan Bartın Orman Fakültesi Zafer Kaya herbaryumuna (BOFZK Herbaryumu) Bartın florasından 1000'in üzerinde bitki kazandırılmıştır. Ağaç, ağaççık ve çalı formundaki bitkiler, otsu flora herbaryum materyali olarak BOFZK (Bartın Orman Fakültesi Zafer KAYA) Herbaryumunda uygun koşullarda saklanmaktadır. Bireysel bitkiler (veya bitki parçaları) zaman içinde korunur ve bakımı yapılır; böylece mevcut ve gelecek nesiller bitkileri tanımlayabilir, biyolojik çeşitliliği inceleyebilir ve koleksiyonu koruma, ekoloji ve sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek için kullanabilir.
Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Barbaros YAMAN, araştırmacıları Prof. Dr. Zafer KAYA, Araş. Gör. Esra PULAT olan "Bartın Orman Fakültesi Herbaryumunun (BOF) Karekod Sistemi İle Dijital Kullanımı " başlıklı 2021-FEN-A-017 nolu BAP projesi sonucunda 2021-2023 yılları arasında toplanan bitki örneğinin değerlendirilmesi sonucunda 91 familya ve 398 cinse ait 705 tür ve tür altı takson belirlenmiş ve herbaryum materyali haline getirilmiştir. Ayrıca başvuru dönemi 2018/2, 2021 / 2 ve 2022/1 olan 4 farklı TÜBİTAK 2209-A projesi ile tür ve tür altı takson sayısı 1007’ ye ulaşmıştır. Başvuru dönemi 2024/1 olan TÜBİTAK 2209-A destekli proje kapsamında çalışmalar devam etmektedir. Bu projeler, Bartın Orman Fakültesi’nin akademik kapasitesini artırmaktadır.
BOFZK Herbaryumu'na ismini veren Prof. Dr. Zafer Kaya’nın Özgeçmişi
12 Mart 2023 Pazar günü ani bir kalp krizi sonucu kaybettiğimiz Prof. Dr. Zafer Kaya, 1954 yılında Elazığ’da doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini memleketi Elazığ’da tamamladıktan sonra girdiği İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü’nden 1979 yılında Biyolog unvanı ile mezun oldu. “Endemik İki Centaurea türü Üzerinde Taksonomik, Ekolojik ve Palinolojik Araştırmalar” başlıklı bütünleşik doktora tezini Prof. Dr. Betül Tutel (İ.Ü. Fen Fakültesi) ile Prof. Dr. Burhan Aytuğ’un (İ.Ü. Orman Fakültesi) ortak danışmanlığında 1985 yılında başarı ile tamamladı. Marmara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalında 1982-86 yıllarında Araştırma Görevlisi, 1987-1994 yılları arasında da Uzman Biyolog olarak çalıştıktan sonra, 20.02.1995 tarihinde Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Bartın Orman Fakültesi Orman Botaniği Anabilim Dalı’na Yardımcı Doçent olarak naklen ataması yapıldı. Dr. Zafer Kaya, BARÜ Bartın Orman Fakültesi’nde 23.09.2013 tarihinde Doçent, 04.01.2019 tarihinde de Profesör unvanını aldı. Evli ve iki çocuk babasıydı. Prof. Dr. Zafer Kaya, akademik yaşamı boyunca ağırlıklı olarak Bitki Taksonomisi ve Palinoloji alanında araştırmalar yaptı. Palinolojinin, balda polen ve sporları inceleyen bir alt dalı olan Melissopalinoloji alanına odaklanarak başta Anzer Balı olmak üzere Türkiye’nin ballarında polen analizleri gerçekleştirdi ve bu alanda birçok lisansüstü tez yönetti. Ayrıca atmosferde polen analizleri de (Nişantaşı / İstanbul, Bartın ve Antalya) gerçekleştirdi.Ayrıca atmosferde polen analizleri de (Nişantaşı / İstanbul, Bartın ve Antalya) gerçekleştirdi. Prof. Dr. Zafer Kaya Bitki Taksonomisi alanında Asteraceae familyası cinslerinden Centaurea L. ve Cyanus Miller cinslerine odaklanarak, her iki cinse ait bilim dünyası için yeni olan türleri isimlendirdi ve yayınladı.
Zafer Kaya’nın otörü olduğu türler arasında Centaurea elazigensis Kaya & Vural, Centaurea aytugiana Bancheva, Kaya & Binzet, Centaurea raimondoi Bancheva & Kaya, Cyanus eflanensis Kaya & Bancheva, Centaurea sennikoviana Negaresh & Kaya, Centaurea celikhanensis (Kaya, Negaresh, Ateş & Özel) ve Cyanus banchevae Kaya bulunmaktadır. Ayrıca, Zafer Kaya’nın adı İranlı taksonomist Dr. Kazem Negaresh tarafından tür epiteti olarak Centaurea zaferii Negaresh bitkisine verilmiştir. Prof. Dr. Zafer Kaya, 2017 yılında sonuçlandırdığımız Bartın İlinin Karasal ve İç Su Ekosistemleri Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi’nin Flora Bölümü (Z. Kaya ve B. Yaman) ile ilgili çalışmaların devamı niteliğinde, ölümünden iki gün önce (10 Mart Cuma günü), Bartın Orman Fakültesi Herbaryumu için bitki örnekleri toplamak üzere Gergece Şelalesi’ne (Arıt-Bartın) giderek arazi çalışması yapmıştı. Bu onun son arazi gezisi oldu. Bartın Orman Fakültesi Orman Botaniği Anabilim Dalı’nda 28 yıldır birlikte çalıştığımız değerli hocamız, meslektaşımız ve çalışma arkadaşımız Prof. Dr. Zafer Kaya’ya Allah’tan rahmet, ailesine ve
sevenlerine başsağlığı diliyoruz. O, bilinen ile bilinmeyenin alacakaranlık sınırında yapılan bilimin parlak bir kandili olarak, isimlendirdiği bitkilerde ve anılarımızda yaşayacaktır (Yaman, B. 2023).
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3074878
